Fakty i legendy historyczne
Dwór w Kolesinie należał do dóbr rycerskich, których właścicielem był landrat powiatu Babimost Hans Wilhelm von Unruhe. Zarządcą kolesińskiego folwarku zamkowego został Emil Rudelius. Jednakże po bezpotomnej śmierci marszałka Ladtagu Wilhelma Unruhe, całość jego dóbr została przejęta przez Komisję Kolonizacyjną.
Kolesin odegrał bardzo ważną rolę na tutejszych ziemiach podczas Powstania Wielkopolskiego w 1919 roku, co zostało poniżej opisane.
Germanizacja ziem polskich miała wpływ na zmianę nazw miejscowości na ich niemieckie odpowiedniki, w skutek takiego działania Kolesin przyjął nazwę Goltzen. Walka z językiem polskim w szkołach i urzędach, kościele, seria ustaw antypolskich miały skutecznie skłonić ludność polską do wyrzeczenia się swej narodowości. Mieszkańcy jednak nie chcieli się poddać, posyłali swoje dzieci do polskich szkół co spotykało się niejednokrotnie z dyskryminacją polskich rolników ze strony niemieckich pracodawców. Mówi o tym m.in. Kronika polskiej szkoły z Nowego Kramska, gdzie odnajdujemy następujący zapis: „Po wakacjach przeszło 3 uczniów do szkoły niemieckiej. (…) Jako powód podał rolnik N, iż ma 6 synów, dwóch starszych musi dać na naukę, a ponieważ ze świadectwem polskiej szkoły żaden majster uczniów nie przyjmie, więc jest zmuszony dwóch starszych synów przekazać do niemieckiej szkoły. Rolnik podał następujący powód. Od kilku lat mam pracę we dworze w Goltzen (Kolesin). Urzędnik tutejszy, pan Krause, oświadczył mi, jeżeli w przeciągu trzech dni nie poślę syna do niemieckiej szkoły, wydali mnie z pracy.”
Administracja niemiecka zdawała sobie sprawę z tego, że grupą społeczną, która można przy pomocy szantażu gospodarczego izolować od wpływu polskich organizacji, byli robotnicy.
Przebieg drugiej wojny światowej po pierwszych oszałamiających sukcesach okazał się dla Niemiec niekorzystny. Na początku 1945r. nie ulegało wątpliwości, że klęska III Rzeszy była kwestią czasu. Wyzwolenie Babimostu i sąsiednich miejscowości nastąpiło w wyniku wielkiej operacji wojennej, rozpoczętej przez Armię Radziecką w styczniu 1945r. nad Wisłą, w wyniku tych działań pod koniec miesiąca wyzwolony zostało Nowe Kramsko i Kolesin. Polska ludność Babimojszczyzny i okolicznych miejscowości w pierwszych dniach po wyzwoleniu nadal pozbawiona była jakichkolwiek zorganizowanych form życia społecznego i gospodarczego. Wszystkie polskie organizacje zostały zlikwidowane przez Niemców jeszcze na początku wojny. W takiej sytuacji zaistniała konieczność stworzenia polskiej reprezentacji, dbającej o interesy ludności autochtonicznej. I tak też się stało, zaczęto powoływać kolejne urzędy, w tym również sołtysów dla Nowego Kramska i Kolesina. W taki sposób powstawała po wojnie polska administracja. Miejscowość się rozrastała, bowiem napływali do niej nowi przesiedleńcy i repatrianci. Mieszkańcy Kolesina nawiązali kontakty w ludnością odległej o 1km sąsiedniej wioski. Nowe Kramsko było dla tej wsi miejscowością o ważnym znaczeniu, bowiem znajdowały się tam: szkoła, sklepy spożywcze, warsztaty rzemieślnicze, kościół, sala widowiskowa itp., a więc instytucje stymulujące wzajemne kontakty mieszkańców wsi.
Działania powstania wielkopolskiego na terenie Nowego Kramska i Kolesina. Na temat samego powstania powstało sporo publikacji, ale dla mieszkańców Nowego Kramska i Kolesina najważniejsze są wydarzenia, które miały miejsce w nocy z 2 na 3 lutego 1919 roku. W tym czasie Niemcy skoncentrowali swoje siły w tych miejscowościach. Dnia 2 lutego około godziny 16 odbyła się w restauracji Chudzickiego w Babimoście narada dowództwa z udziałem ochotników pochodzących z Nowego Kramska, na której obmyślono plan działania, a już o godzinie 23 odbyła się na rynku zbiórka alar¬mowa, dokonano podziału kompanii i pod osłoną nocy poszczególne plutony wyruszyły celem zajęcia stanowisk wyjściowych. Nocny atak przygotowany został w następujący sposób. Pierwsza grupa w sile jednego plutonu liczącego około 30 ludzi pod dowództwem Wacława Piweckiego miała przejść przez lasy kuligowskie, zamarznięte Jezioro Wojnowskie, zdobyć Kolesin wzdłuż drogi od Starego Kramska, zdobyć lub unieszkodliwić 4 działa stojące we wgłębieniu za Kolesinem i uderzyć na Nowe Kramsko od strony Kolesina. Druga grupa, także w sile plutonu, pod dowództwem Izydora Napierały i Borowczaka miała zaatakować wieś z lasu wzdłuż drogi Wojnowo – Nowe Kramsko. Trzecia grupa w sile zwiększonego plutonu pod dowództwem Cieślika miała uderzyć na Nowe Kramsko od północy, od toru kolejowego Babimost – Kolesin.